رنگی که در دیگ نپخت در دل فرش نماند

حاج کریم، یکی از معدود رنگرزان سنتی باقی‌مانده، در کارگاه کوچک خود در حاشیه شهر نشسته و با افسوس در این مورد در گفتگو با خبرنگار کردتودی اظهار داشت: 10 سال پیش، روزانه چندین دسته نخ برای رنگرزی می‌آوردند اما اکنون ممکن است چند روز پشت‌سر‌هم هیچ مراجعه‌ای نداشته باشم رنگ‌های شیمیایی بازار را گرفته‌اند سریع‌ترند، ارزان‌ترند، اما دوام و کیفیت ندارند.

وی با اشاره به منابع طبیعی مورد استفاده در رنگرزی سنتی افزود: ما با استفاده از موادی نظیر روناس، پوست گردو، اسپرک و پوست انار، رنگ‌های اصیل و زنده‌ای تولید می‌کردیم.

 این رنگ‌ها نه‌تنها با محیط‌زیست سازگار بودند، بلکه به مرور زمان نیز زیبایی بیشتری به فرش می‌بخشیدند اما امروز با رنگ‌های شیمیایی، فرش پس از چند سال رنگ می‌بازد و طراوت خود را از دست می‌دهد.

حاج کریم یکی از دلایل اصلی افول این حرفه را افزایش قیمت مواد اولیه گیاهی و کاهش صبر تولیدکنندگان می‌داند و در این باره خاطر نشان کرد: رنگ طبیعی زمان‌بر است و نسل جدید قالیبافان به دنبال سود سریع هستند کسی حاضر نیست چند روز برای رنگ شدن نخ صبر کند.

در ادامه سمیرا قادری، بافنده‌ای ۳۵ ساله از روستای حسن‌آباد سنندج، عنوان داشت: در گذشته، تمام نخ‌هایی که در فرش‌بافی استفاده می‌کردیم، از رنگرزی‌های سنتی تهیه می‌شدند این نخ‌ها رنگی گرم، زنده و دلنشین داشتند اما امروز بیشتر نخ‌ها با رنگ شیمیایی وارد بازار می‌شوند که نه‌تنها کیفیت سابق را ندارند، بلکه بوی نامطبوعی نیز دارند.

وی در ادامه از آثار بهداشتی رنگ‌های شیمیایی نیز گلایه کرد و بیان داشت: در برخی موارد، استفاده از این نخ‌ها باعث خارش و التهاب پوستی شده است و سلامت بافنده‌ها و حتی مصرف‌کننده‌ها در معرض تهدید است، اما متأسفانه توجه چندانی به این موضوع نمی‌شود.

رنگ شیمیایی اعتبار جهانی فرش را پایین می‌آورد

در همین راستا، دکتر مهدی احمدی استاد دانشگاه و کارشناس صنایع‌دستی، درباره پیامدهای این روند بیان کرد: : فرش ایرانی همواره به دلیل کیفیت رنگ، اصالت طرح و مواد اولیه‌اش شناخته شده است.

وی گفت: ورود بی‌رویه رنگ‌های شیمیایی، نه‌تنها کیفیت هنری و بصری فرش را کاهش داده، بلکه اعتبار جهانی آن را نیز با چالش روبه‌رو کرده است.

این استاد دانشگاه افزود: رنگرزی سنتی صرفاً یک فرایند صنعتی نیست، بلکه بخشی از فرهنگ و حافظه بومی ایرانیان به شمار می‌رود چرا که وقتی این کارگاه‌ها تعطیل می‌شوند، در حقیقت بخش‌هایی از دانش بومی، اقلیم‌شناسی و تعامل سنت با طبیعت نیز به فراموشی سپرده می‌شود.

 سهرابی راهکار بازگشت به این مسیر را در حمایت‌های دولتی و ایجاد انگیزه اقتصادی برای رنگرزان دانست و بیان داشت: دولت می‌تواند با اعطای یارانه به تولیدکنندگان رنگ‌های گیاهی و ایجاد بازار تخصصی برای فرش‌های با رنگ طبیعی، مسیر احیای این صنعت را هموار کند همچنین معرفی این فرش‌ها به بازارهای بین‌المللی می‌تواند نقش موثری در پایداری آن‌ها ایفا کند.

اصالت معیار انتخاب فرش است

ادیب ساعدی سرمایه‌گذار حوزه فرش و دارنده چندین کارگاه قالیبافی در ادامه بیان داشت: استفاده از رنگ‌های طبیعی هرچند زمان‌بر و پرهزینه‌تر است، اما مشتریان خاص خود را دارد.

وی گفت: تجربه صادرات فرش‌های بافته‌شده با رنگ طبیعی به کشورهای ژاپن و آلمان نشان داده که مصرف‌کنندگان بین‌المللی، توجه ویژه‌ای به اصالت، کیفیت و سلامت محصول دارند. 

وی اظهار داشت: فرش‌هایی که با رنگ طبیعی تولید شده‌اند، نه‌تنها از نظر بصری زیباترند، بلکه مورد توجه بازارهای لوکس و خاص نیز قرار می‌گیرند.

ساعدی با تأکید بر اینکه با بازاریابی اصولی و فرهنگ‌سازی، می‌توان بخشی از بازار داخلی را نیز به این سمت سوق داد افزود: اگر مردم بدانند فرشی که خریداری می‌کنند، نه‌تنها زیباتر است بلکه برای سلامت خانواده نیز بی‌خطرتر خواهد بود، قطعاً انتخاب هوشمندانه‌تری خواهند داشت. ما باید این آگاهی را در جامعه افزایش دهیم.

این سرمایه‌گذار با بیان اینکه بسیاری از کارگاه‌های رنگرزی سنتی در شهرهای مختلف کشور به وضعیت نیمه‌تعطیل رسیده‌اند یا فعالیتی ندارند افزود: رنگرزانی که عمر خود را صرف جوشاندن دیگ‌های روناس و پوست انار کرده‌اند، امروز در سکوت و بی‌مهری به انتظار روزهای بهتر نشسته‌اند.

با تداوم این روند، فرش ایرانی که نماد هنر، فرهنگ و خلاقیت ایرانیان است، در معرض از دست دادن یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اصالت خود قرار گرفته است. شاید هنوز بتوان با هم‌افزایی دولت، بخش خصوصی و تولیدکنندگان، شعله‌های دیگ‌های رنگ سنتی را دوباره روشن کرد؛ شعله‌هایی که روشنی‌بخش هنر ایرانی بوده‌اند.

انتهای خبر/